Document Type : Original Article
Abstract
Keywords
بررسی کمی و کیفی اسانس رزین، برگ، شاخه‌های هرس شده و چوب درختان کاج ایرانی (کاج تهران) Pinus eldarica Medw.
نسیمه مرادی قهدریجانی، محمدحسن قربانی*
دانشکده علوم زیستی، واحد فلاورجان، دانشگاه آزاد اسلامی، فلاورجان، استان اصفهان، ایران
تاریخ دریافت: 10/03/96 تاریخ تصحیح:2/06/97 تاریخ پذیرش: 3/06/97
چکیده
با توجه به گستردگی کاشت درختان کاج ایرانی موسوم به کاج تهران و با نام علمی Pinus eldarica Medw.در فضاهای سبز شهری و جنگل‌های دست‌کاشت در ایران، برگ، چوب و شاخه‌های هرس شده این درختان همواره سهم بسیار بالایی از حجم زباله فضاهای سبز شهری را به خود اختصاص می‌دهد. در این پژوهش به منظور بررسی زمینه‌های بهره‌وری بیشتر و کاهش احتمال خطر آتش‌سوزی و هزینه نگهداری این درختان، اسانس تولیدی در شرایط تقطیر آبی از رزین، برگ، شاخه‌های هرس شده و چوب آنها از نظر کمی و کیفی مورد ارزیابی قرار گرفت. این مطالعه نشان داد رزین این درختان با تولید 22% (حجمی/وزنی) اسانس از بازدهی بسیار بیشتری نسبت به شاخه‌های هرس شده (15/0%)، برگ (08/0%) و چوب (025/0%) آنها برخوردار بوده و استفاده از آن برای استخراج ترکیبات موجود در آن می‌تواند توجیه اقتصادی داشته باشد. در اسانس فراوان حاصل از رزین این درختان مونوترپن‌های هیدروکربنی سهم عمده‌ایی دارند این درحالی است که در اسانس اندک چوب آنها سهم سزکویی‌ترپن‌ها و دی‌ترپنوییدها از سهم مونوترپن‌ها بیشتر می‌باشد. از طرفی بازدهی بیشتر شاخه‌های هرس شده این درختان برای تولید اسانس نسبت به برگ و چوب آنها نشان‌دهنده اشتعال‌پذیری بیشتر شاخه‌های آنها می‌باشد. بنابراین جلوگیری از انباشتگی شاخه‌های هرس شده این درختان در سطح جنگل‌های دست‌کاشت می‌تواند احتمال آتش‌سوزی را به ویژه در فصل‌های گرم سال کاهش دهد.
کلمات کلیدی: کاج ایرانی، اسانس، رزین، برگ، شاخه‌های هرس شده، تراشه چوب، اشتعال‌پذیری، Pinus eldarica Medw..
1-مقدمه
تیره کاج (Pinaceae)شامل 9 جنس و در حدود 300 گونه گیاه است که در نیمکره شمالی می‌رویند ولی بیشینه انتشار آنها در نواحی معتدل است [1]. با وجود تنوع آب و هوایی در ایران، گونه‌های مختلفی از تیره کاج در این کشور رشد می‌کنند که مهمترین و گسترده‌ترین گونه این تیره کاج الدار می‌باشد. کاج الدار با نام علمی Pinus eldarica Medw. بومی منطقه الدار گرجستان است و در ایران به دلیل قدمت چند صد ساله کاشت آن به نام کاج ایرانی، کاج تهران یا کاج رسمی شهرت یافته است. البته بذر آن در بهار 1339 از گرجستان وارد کشور شد و در خزانه سازمان مطالعات اکولوژی نوشهر برای مقایسه با گونه‌های محلی کشت و تکثیر گردید. کاج ایرانی گونه‌ایی است کم‌نیاز، روشنایی‌پسند، زودرشد، مناسب آب و هوای مدیترانه‌ای و استپی نیمه‌خشک که نسبت به کم‌آبی و سرما مقاوم است و در برابر آلودگی هوا و گرد و غبار نیز دوام به نسبت بالایی دارد [2 و 3].
*.نویسنده مسئوول: استادیار شیمی آلی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد فلاورجان ghorbani@iaufala.ac.ir
بردباری در برابر شرایط اقلیمی نامناسب و سازگاری آن با تغییرات دمایی و آب و هوایی گسترده، باعث شده کاج تهران یا همان کاج ایرانی، به طور گسترده در فضاهای سبز، پارکها، میادین و حاشیه خیابان‌های شهرهای مختلف ایران کاشته شود یا به صورت انبوه در ایجاد جنگل‌های دست‌کاشت در درون یا برون شهرها مورد استفاده قرار گیرد.
همه ساله الزام به هرس درختان در فضاهای سبز شهری و جنگل‌های دست‌کاشت، منجر به تولید حجم عظیمی از توده‌های در‌هم‌انباشته شاخه‌های درختان هرس شده می‌گردد که درختان کاج ایرانی به دلیل گستردگی کاشت همواره سهم بسیار بالایی از این زباله‌های فضاهای سبز شهری را به خود اختصاص می‌دهند. البته شهرداری‌ها برای سهولت حمل و انباشت این شاخه‌ها اقدام به تبدیل آنها به چیپس (تراشه‌های خرد چوب) نموده و بخش عمده این تراشه‌ها را به دلیل بی‌استفاده بودن دفن می‌کنند.
در درختان کاج ایرانی همچون دیگر گونه‌های درختان تیره کاج، بواسطه وجود مجاری ترشحی شیزوژن، توانایی تولید رزین (اولئورزین) وجود دارد. این توانایی باعث شده تا اندام‌های گوناگون این درختان دربردارنده ترکیبات اسانسی باشند [1]. با وجود مطالعات گسترده‌ایی که برای بررسی اثرات بالینی و غیر‌بالینی عصاره و اسانس حاصل از اندام‌های گوناگون این درختان انجام شده است با این وجود بررسی کمی و کیفی اجزای تشکیل‌دهنده اسانس اندام‌های گوناگون این درختان، به جز چند مطالعه موردی و غیرجامع [4 و 5]، موضوع هیچ پژوهش کمی و کیفی در ایران نبوده‌اند. قابل تأمل اینکه با وجود تولید و انباشت حجم عظیمی از تراشه‌های شاخه‌های هرس شده و چوب این درختان، تاکنون هیچ‌گونه مطالعه‌ایی بر روی اسانس حاصل از این تراشه‌ها نیز انجام نشده است. از اینرو در این مطالعه که با همکاری شهرداری اصفهان و بر روی درختان کاج ایرانی جنگل دست‌کاشت شرق شهر اصفهان انجام شد اسانس‌های حاصل از تقطیر آبی رزین، برگ، تراشه شاخه‌های هرس شده و تراشه چوب این درختان به طور کمی و کیفی مورد شناسایی و مقایسه قرار گرفته و پتانسیل آنها برای افزایش بهره‌وری اقتصادی و کاهش احتمال خطر و هزینه نگهداری ارزیابی شد. عمده درختان جنگل دست‌کاشت شرق شهر اصفهان کاج ایرانی می‌باشد. این جنگل به دلیل وجود اطلاعات پایه درختان کاشته شده در آن و عدم نیاز به شناسایی مجدد این درختان و برخورداری آنها از ژنوتیپ همسان و شرایط رویش مشابه برای انجام این پژوهش انتخاب گردید.
2-بخش تجربی
2-1-نمونه‌های گیاهی مورد استفاده
رزین، برگ، شاخه و چوب درختان کاج ایرانی گزینش شده در تابستان 1393 جمعآوری گردید. به منظور حذف حداکثری اثر متغیرهای محیطی و فیزیولوژیک بر روی تجزیه کمی و کیفی اسانس‌های استحصالی، درختان کاج ایرانی مورد مطالعه در این پژوهش همگی از یک محوطه (پشت سایت مدیریت پسماند شهرداری اصفهان واقع در جنگل دست‌کاشت شرق اصفهان؛ عرض جغرافیایی ʺ656ʹ36°32 شمالی و طول جغرافیایی ʺ24ʹ49°51 شرقی) با جنس خاک، شیب و ارتفاع (1620 متر) همسان انتخاب شدند به گونه‌ایی که درختان منتخب در طی دوران رشد از نوع و مقدار آبیاری یکسانی برخوردار بوده و دارای ژنوتیپ همسان (تکثیر از طریق قلمه)، سن یکسان (کاشته شده در سال 1368) و دور تنه تقریبا برابر (91-85 سانتیمتر در فاصله یک متر از سطح زمین) بودند.
2-2- جمعآوری نمونه‌ها
رزین: برای جمعآوری رزین درختان کاج ایرانی منتخب، ابتدا به وسیله دستگاه دریل شیاری به عرض یک، طول تقریبی 5 و عمق تقریبی سه سانتیمتر بر روی تنه این درختان ایجاد نموده و با نصب لوله آزمایش در زیر شیار پس از گذشت یک هفته رزین درختان گزینش شده داخل لوله‌های آزمایش جمعآوری شد. رزین به دست آمده تا زمان آزمایش در دمای C°4 در یخچال نگهداری شد.
برگ: اسانس‌گیری بر روی برگ‌های سبز تازه و ریز شده با قیچی انجام شد.
تراشه شاخه‌های هرس شده: شاخه‌های هرس شده درختان منتخب، بلافاصله پس از هرس، بوسیله دستگاه چیپس‌ساز به چیپس یا تراشه تبدیل شدند. در واقع تراشه شاخه‌های هرس شده مخلوطی در‌هم از برگ سرشاخه‌ها و قطعات خرد شده چوب میوه و پوست شاخه‌ها بود.
تراشه چوب: به منظور جلوگیری از قطع کامل تنه درختان منتخب، از قسمت چوبین چند شاخه تنومند این درختان برای تهیه تراشه چوب و اسانس‌گیری استفاده شد.
2-3- تهیه اسانس از رزین، برگ و تراشه شاخه‌های هرس شده و تراشه چوب درختان کاج ایرانی
پس از انتقال هر یک از مواد گیاهی فوق به آزمایشگاه، بلافاصله مقدار مشخصی (جدول 1) از هر کدام را در یک بالن یک لینری محتوی 600 میلی‌لیتر آب مقطر (برای رزین 100 میلی‌لیتر آب مقطر در بالن 250 میلی‌لیتری) و متصل به کلونجر وارد نموده و از مخلوط طی مدت زمان مشخص شده در جدول 1 اسانس‌گیری به عمل آمد. این عمل دستکم 3 بار برای هر ماده گیاهی تکرار و اسانس‌های هر سه تکرار موجود در کلونجر، تجمیع و اندازه‌گیری شد. سپس با افزودن 15 میلی‌لیتر دی‌اتیل‌اتر به داخل کلونجر حجم اسانس را افزایش داده تا امکان جداسازی بهینه دو فاز آبی و آلی از هم به خوبی میسر شود. سپس فاز آلی (اتری) با سدیم‌سولفات بی‌آب نم‌زدایی شد و در دمای محیط حلال‌پرانی گردید. اسانس نم‌زدایی شده حاصله به ظرف کوچکی (ویال) منتقل گردید و ظرف با ورقه آلومینیومی پوشانده شد و تا زمان آنالیز GC-MS در یخچال در دمای C°4 نگهداری شد.
2-4-دستگاه‌های مورد استفاده
در این پژوهش از دستگاه (GC-MS) شامل دستگاه کروماتوگرافی گازی Aglient 7890 با ستون HP-5MS به طول 30 متر، قطر داخلی 25/0 میلی‌متر و ضخامت فیلم 25/0 میکرومتر و ردیاب جرمی Aglient 5975 C جفت شده با منبع یونیزگی الکترونی(EI) استفاده شد. دمای محل تزریق (Inlet) دستگاه کروماتوگرافی گازی روی C◦280، دمای منبع یونیزگی ردیاب جرمی روی C°150، دمای آنالایزر (کوادروپل) روی C°230 و دمای واسط بین دو دستگاه GC و MS روی C◦280 تنظیم شد.
2-5-شناسایی ترکیب‌های تشکیل‌دهنده روغن‌های اسانسی
شناسایی ترکیب‌های تشکیل‌دهنده اسانس‌ها از طریق مقایسه طیف‌های جرمی و شاخص بازداری کواتس به دست آمده از الگوی خروجی آلکان‌های راست‌زنجیر برای هر کروماتوگرام با طیف‌های جرمی و شاخص بازداری کواتس ترکیب‌های پیشنهادی بانک‌های داده NIST05a.L و Wiley7n.l انجام شد.
3-بحث و نتیجه‌گیری
بازده تولید اسانس از بخش‌های گوناگون درختان کاج ایرانی به صورت حجمی-وزنی (v/w) در جدول 1 آورده شده است.
جدول 1. حجم اسانس تولیدی نسبت به جرم مواد گیاهی مصرفی و مدت زمان اسانس‌گیری
|
ماده گیاهی |
مقدار ماده گیاهی (گرم) |
مدت زمان (ساعت) |
مقدار اسانس (v/w%) |
|
رزین |
10 |
6 |
22~ |
|
برگ |
150 |
4 |
08/0 |
|
تراشه شاخه‌ها |
100 |
3 |
15/0 |
|
تراشه چوب |
100 |
3 |
025/0 |
جدول 2. مقادیر ترکیبات شناسایی شده موجود در اسانس حاصل از تقطیر آبی رزین، برگ، شاخه‌های هرس شده و چوب درختان کاج ایرانی (تهران) Pinus eldarica Medw. در جنگل دست‌کاشت شرق شهر اصفهان
|
نوع ترپن |
ردیف |
نام ترکیب |
شاخص بازداری |
رزین (%) |
برگ (%) |
شاخه‌ها (%) |
چوب (%) |
|
مونوترپن‌ها (Monoterpenes) |
1 |
α-پینن (α-Pinene) |
932 |
53/20 |
25/12 |
49/12 |
03/1 |
|
2 |
کامفن (Camphene) |
946 |
99/2 |
67/0 |
- |
- |
|
|
3 |
β-پینن (β-Pinene) |
976 |
98/11 |
26/5 |
75/3 |
18/0 |
|
|
4 |
β-میرسن (β-Myrcene) |
992 |
26/5 |
93/0 |
93/0 |
- |
|
|
5 |
δ-3-کارن (δ-3-Carene) |
1009 |
20/16 |
03/1 |
27/6 |
34/1 |
|
|
6 |
لیمونن (Limonene) |
1028 |
48/7 |
32/3 |
50/7 |
24/0 |
|
|
7 |
سیس-β-اوسیمن (cis-β-Ocimene) |
1037 |
24/1 |
31/0 |
- |
- |
|
|
8 |
ترانس-β-اوسیمن (trans-β-Ocimene) |
1043 |
17/0 |
36/2 |
45/1 |
- |
|
|
9 |
γ-ترپینن (γ-Terpinene) |
5/1062 |
45/1 |
- |
- |
- |
|
|
10 |
α-ترپینولن (α-Terpinolene) |
1088 |
87/6 |
28/0 |
97/0 |
11/0 |
|
|
11 |
لینالول (Linalool) |
1100 |
- |
- |
19/0 |
- |
|
|
12 |
فنچول (Fenchol) |
1115 |
- |
- |
- |
38/0 |
|
|
13 |
الو-اوسیمن (allo-Ocimene) |
1130 |
98/2 |
- |
22/0 |
- |
|
|
14 |
کامفن هیدرات (Camphene hydrate) |
1150 |
- |
- |
- |
26/0 |
|
|
15 |
ایزوبرنئول (Isoborneol) |
1164 |
- |
- |
08/0 |
- |
|
|
16 |
بورنئول (Borneol) |
1168 |
- |
- |
- |
44/0 |
|
|
17 |
ترپینن-4-ال (Terpinen-4-ol) |
1178 |
- |
09/0 |
18/0 |
36/0 |
|
|
18 |
α-ترپینئول (α-Terpineol) |
1193 |
- |
13/1 |
61/0 |
48/1 |
|
|
19 |
بورنیل استات (Bornyl acetate) |
1285 |
- |
40/0 |
28/0 |
- |
|
|
20 |
α-ترپنیل استات (α-Terpinyl acetate) |
1350 |
- |
37/6 |
34/5 |
14/0 |
|
نوع ترپن |
ردیف |
نام ترکیب |
شاخص بازداری |
رزین (%) |
برگ (%) |
شاخه‌ها (%) |
چوب (%) |
|
|||
|
سزکویی‌ترپن‌ها (Sesquiterpenes) |
21 |
α-لانگیپینن (α-Longipinene) |
1352 |
29/0 |
- |
- |
- |
||||
|
22 |
α-یلانگن (α-Ylangene) |
1374 |
- |
- |
19/0 |
- |
|||||
|
23 |
α-کوپاان (α-Copaene) |
1378 |
34/0 |
26/0 |
45/0 |
18/0 |
|||||
|
24 |
ژرانیل استات (Geranyl acetate) |
1385 |
- |
65/0 |
- |
- |
|||||
|
25 |
β-بوربونن (β-Bourbonene) |
1389 |
- |
79/0 |
91/0 |
- |
|||||
|
26 |
β-المن (β-Elemene) |
1394 |
- |
94/0 |
81/0 |
- |
|||||
|
27 |
α-لانگیفالن (α-Longifolene) |
1413 |
56/0 |
14/1 |
27/1 |
25/0 |
|||||
|
28 |
β-کاریوفیلن (β-Caryophyllene) |
1436 |
91/12 |
55/13 |
22/14 |
87/18 |
|||||
|
29 |
اپی-بی‌سیکلوسزکویی‌فلاندرن1 |
1439 |
- |
95/1 |
43/3 |
- |
|||||
|
30 |
مشتق بی‌سیکلو[0،4،4]دک-1-ان2 |
1452 |
- |
68/0 |
63/1 |
- |
|||||
|
31 |
ترانس-β-فارنسن (trans-β-Farnesene) |
1458 |
17/0 |
- |
- |
- |
|||||
|
32 |
α-هومولن (α-Humulene) |
1465 |
49/4 |
23/5 |
94/5 |
63/6 |
|||||
|
33 |
مشتق بی‌سیکلو[7،2،0]اندک-4-ان3 |
1475 |
21/0 |
84/1 |
15/1 |
- |
|||||
|
34 |
γ-میورولن (γ-Muurolene) |
1481 |
- |
- |
66/1 |
- |
|||||
|
35 |
جرماکرن دی (Germacrene D) |
1487 |
- |
91/15 |
39/3 |
- |
|||||
|
36 |
β-چامیگرن (β-Chamigrene) |
1489 |
25/0 |
- |
- |
- |
|||||
|
37 |
β-فنیل‌اتیل ایزووالرات4 |
1491 |
- |
- |
26/2 |
- |
|||||
|
38 |
α-آمورفن α-Amorphene)) |
1495 |
- |
55/0 |
91/0 |
- |
|||||
|
39 |
α-میورولن (α-Muurolene) |
1502 |
32/0 |
76/1 |
44/2 |
37/0 |
|||||
|
40 |
γ-کادینن (γ-Cadinene) |
1519 |
- |
82/0 |
99/0 |
- |
|||||
|
41 |
δ-کادینن (δ-Cadinene) |
1526 |
17/0 |
68/2 |
35/2 |
22/0 |
|||||
|
42 |
کادینا-1،4-دی‌ان (Cadina-1,4-diene) |
1537 |
- |
- |
13/0 |
- |
|||||
|
43 |
α-کادینن (α-Cadinene) |
1544 |
- |
25/0 |
26/0 |
- |
|||||
|
44 |
n-دودکانوییک اسید (n-Dodecanoic) |
1570 |
- |
09/0 |
- |
- |
|||||
|
45 |
سیترونلیل والرات (Citronellyl valerate) |
5/1573 |
- |
15/0 |
27/0 |
- |
|||||
|
46 |
کاریوفیلن اکسید (Caryophyllene oxide) |
1590 |
54/0 |
99/1 |
44/2 |
59/8 |
|||||
|
47 |
هومولن اکسید II (Humulene oxide II) |
1616 |
10/0 |
- |
72/0 |
74/1 |
|||||
|
48 |
کیوبنول (Cubenol) |
1636 |
- |
- |
11/0 |
- |
|||||
|
49 |
τ-میورولول τ-Muurolol)) |
1649 |
- |
55/2 |
15/1 |
- |
|||||
|
50 |
α-کادینول (α-Cadinol) |
1660 |
- |
73/2 |
43/1 |
- |
|||||
|
دی‌ترپنوییدها (Diterpenoids) |
51 |
مشتق 7-اتنیل‌فنانترن5 |
1955 |
- |
- |
- |
14/0 |
|
|||
|
52 |
پیمارادی‌ان (Pimaradiene) |
1975 |
- |
- |
08/0 |
- |
|
||||
|
53 |
ایزوپیمارا-7،15-دی‌ان6 |
2007 |
13/0 |
14/0 |
58/0 |
86/0 |
|
||||
|
54 |
دهیدروابی‌اتان (Dehydroabietane) |
2070 |
- |
12/0 |
39/0 |
81/0 |
|
||||
|
55 |
فیتول (Phytol) |
2114 |
- |
16/0 |
- |
- |
|
||||
|
56 |
ایزوپیمارا-7،15-دی‌ان-3-اون7 |
2262 |
20/0 |
11/0 |
48/0 |
|
|
||||
|
نوع ترپن |
ردیف |
نام ترکیب |
شاخص بازداری |
رزین (%) |
برگ (%) |
شاخه‌ها (%) |
چوب (%) |
|
|||
|
ادامه دی‌ترپنوییدها (Diterpenoids) |
57 |
دهیدروابی‌اتال (Dehydroabietal) |
2296 |
- |
13/0 |
50/0 |
91/2 |
|
|||
|
58 |
متیل ایزوپیمارات (Methyl isopimarate) |
2323 |
- |
- |
10/0 |
11/1 |
|
||||
|
59 |
4-اپی-ابی‌اتول (4-epi-Abietol) |
2351 |
- |
- |
- |
51/1 |
|
||||
|
60 |
متیل دهیدروابی‌اتات8 |
2363 |
- |
09/0 |
19/0 |
07/2 |
|
||||
|
61 |
آرژیروفیلیک اسید (Argyrophilic acid) |
2387 |
- |
- |
- |
32/1 |
|
||||
|
62 |
متیل نئوابی‌اتات (Methyl neoabietate) |
2431 |
- |
- |
26/0 |
19/1 |
|
||||
|
63 |
پیماریک اسید (Pimaric acid) |
2444 |
30/0 |
- |
- |
63/3 |
|
||||
|
64 |
متیل ابی‌اتا-8،(15)13-دی ان-3-اون9 |
2450 |
13/0 |
13/0 |
- |
- |
|
||||
|
65 |
دهیدروابی‌اتیک اسید10 |
2457 |
- |
- |
- |
46/3 |
|
||||
|
66 |
ابی‌اتیک اسید (Abietic acid) |
2512 |
17/0 |
- |
- |
97/0 |
|
||||
1 Epi-bicyclosesquiphellandrene 2 2-Isopropyl-5-methyl-9-methylenebicyclo[4.4.0]dec-1-ene
3 4,11,11-Trimethyl-8-methylenebicyclo[7.2.0]undec-4-ene 4 β-Phenylethyl isovalerate (Phenethyl isovalerate)
5 7-Ethenyl-1,2,3,4,4a,4b,5,6,7,8,10,10a-dodecahydro-4a,7-dimethyl-1-methylenephenanthrene
6 Isopimara-7,15-diene 7 Isopimara-7,15-dien-3-one
8Methyl dehydroabietate 9 Methyl Abieta-8,13(15)-diene-18-oate
10 Dehydroabietic acid
در اسانس فراوان حاصل از تقطیر آبی رزین درختان کاج ایرانی در جنگل دست‌کاشت شرق اصفهان سهم مونوترپن‌ها از سزکویی‌ترپن‌ها بیشتر است و این اسانس فاقد دی‌ترپنویید می‌باشد. در نقطه مقابل، در اسانس اندک چوب این درختان سهم سزکویی‌ترپن‌ها و دی‌ترپنوییدها از سهم مونوترپن‌ها بیشتر می‌باشد؛ به گونه‌ایی که سزکویی‌ترپن‌های کاریوفیلن (87/18%)، کاریوفیلین اکسید (59/8%) و هومولن (63/6%) و ترکیبی غیرقابل شناسایی (احتمالا دی‌ترپنوییدی به جرم: m/z 286، پیک پایه: m/z 240 و ثابت کواتس: 2252) با درصد فراوانی 63/18% مهمترین اجزای این اسانس به شمار می‌روند. این در حالی است که در اسانس حاصل از رزین درختان کاج ایرانی مونوترپن‌های 3-کارن (20/16%)، α-پینن (95/14%) و β-پینن (98/11%) و سزکویی‌ترپن کاریوفیلن (35/10%) بیشترین سهم را دارند. از اینرو رزین غنی از اسانس درختان کاج ایرانی می‌تواند منبع مطمئنی برای تولید این چهار ترکیب به شمار آید.
4-سپاس و قدردانی
5-مراجع
]1[ زرگری، علی، کتاب گیاهان دارویی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ پنجم (1374) جلد پنجم ص 1010.
]2[ خلیفه سلطانیان، فائزه‌السادات؛ کیانی، بهمن؛ حکیمی میبدی، محمدحسین؛ تابنده ساروی، آفاق، فصلنامه تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، شماره 24 (1395) ص 549.
]3[ کیایی، مجید، فصلنامه تحقیقات علوم چوب و کاغذ ایران، شماره 29 (1393) ص 199.
[4] S. Afsharypour and F. San'aty, J. Essent. Oil Res., 17 (2005) 327.
[5] H. Sadeghi, Y. Tahery and S. Moradi, Biochem. System. Ecology, 48 (2013)189.
]6[ ویسی، رامین، نشریه پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل، شماره 23 (1395) ص 229.
]7[ خواجه نوری، مریم; حقیقی اصل، علی، مجله شیمی کاربردی، شماره 38 (1395) ص 151.
[8] N. Badrkhani, M. Khajenoori and A. Haghighi Asl, J. Appl. Chem.(Semnan), 7 (2013) 51.
)